Abanoz eski uygarlıklardan beri, siyah mermere benzeyen özüyle mücevher değerinde bir ağaç. Bu programımızda abanozgillerden Diospyros cinsi abanoz ağacı ve cennet hurmasını konuştuk.
Abanoz ağacı diye bildiğimiz, Diospyros ebenum dayanıklı, ağır ve sert olduğu için saray mobilyalarının en gözde malzemesi olmuş yüzyıllar boyunca. Milâttan önce 3. binyılda Sümer krallarının Hindistan menşeli abanoz ağaçlarını, o zamanlar deniz ticaretinin merkezi olan Bahreyn adasından getirterek mâbed ve saray yapımında kullandığı tabletlerde belgelenmiş. Mısır’da yapılan kazılarda bulunan ahşap eşyanın çoğu da Afrika abanozundandır. Abanozdan yapılan herhangi bir eşya ancak kraliyet ailesi veya zenginlerin sahip olabileceği bir lüks olarak kabul ediliyordu. Güzel tınılar veren bir ağaç olduğu için piyano, kemanlara ve çello yapımında da abanoz ağacı kullanılıyor.
Abanoz kasvetli rengine rağmen yüksek kalitesinden dolayı özellikle Avrupa’da mobilya yapımında uzun süre kullanılmış ama 18. yüzyıldan itibaren yerini mauna bırakmış. Ağacın varlığı sürdürülebilir bir şekilde yönetilemediği için artık yok olma tehdidi altında olan türler arasında yerini almış. Bugün, kereste ticareti sınırlandırılmış olmasına rağmen yasadışı ticaret yapılmaya devam ediyor maalesef.
Bilimsel adı Diospyros kaki. Diospyros, Yunanca'da "tanrı" anlamına gelen "dios" ve tahıl anlamına gelen "pyros" sözcüklerinden türetilmiş, "tanrıların meyvesi" ya da "Zeus'un buğdayı" diye anılıyor. İkinci adı kakiise bu ağacın aslında Japon kökenlerini de anlatıyor bize. Trabzon hurması adı sizi yanıltmasın; Kakibizde yetişen doğal türlerden değil, Japonya'dan ya da Çin'den kültür bitkisi olarak gelmiş ve yaygınlaşmış. Japon hurması, cennet hurması ya da Akdeniz hurması da diyoruz.
İlk botanik tanımı ancak 1780 yılında yayınlanmış ama Çin'de 2000 yılı aşkın bir süredir tarımı yapılan bir bitki. Japonya'da ve Kore'de de yetiştiriliyor ve cennet meyvesi olarak sevilerek tüketiliyor. 19. yüzyılda yaşamış, Japonya'nın en ünlü haiku ve tanka şairi Masaoka Shiki, en ünlü haiku'sunda hurmadan bahseder:
Japon hurması ısırınca
Büyük çan çalıyor
– Horyuji Tapınağı
Japonya'da meyveler hasattan sonra ipe dizilip geleneksel Minka evlerinin saçak altlarına asılırmış. Güneşte doğal olarak kurumaya bırakıldıktan sonra, hoshigakiadı verilen yüksek enerjili tatlılar olarak yeniyor. Çin'de de atıştırmalık olarak ya da yemeklerde kullanman üzere soyuluyor, açık havada kurutuluyor ya da ezilerek tüketiliyor.
Japonya'da gördüğünüz manzaralara sonbaharda Karadeniz'de de rastlayabilirsiniz sıkça... Direnip yaprakları dökülmüş ağaçların dallarında kışa kadar kalmayı başaran güzelim meyveler, yılbaşı süsleri gibi sonbaharı güzelleştiren harika manzaralar yaratır. Türkiye'ye ilk defa 1920 yıllarında Fransızlar tarafından getirilip Hatay bölgesinde yetiştirilmiş; bu yüzden meyvenin ismi tini frence (Fransız inciri) veya Frenk elması olarak da biliniyor.
. 
Hurmanın, Diospyros virginianatürü de var; Amerikan hurması, possum hurması veya şeker eriği de deniyor. Connecticut'a kadar ABD'nin güneydoğu eyaletlerinde doğal olarak yetişiyor. 20 metre kadar boylanabilen, kabuğunun timsah derisi gibi görüntüsü enteresan. Bu hurmanın da küçük yuvarlak sarı, hafif kırmızı yanaklı meyveleri var. Kuzey Amerika yerlileri meyvesini tüketirmiş. Hurmanın kurutulmuş tohumlarından Amerikan İç Savaşı'ndaki askerlerin üniformaları için düğmeler yapılmış.
Diospyros'un diğer türlerinden biri olan Diospyros lotus, hurma eriği veya Kafkas hurması diye biliniyor. Bahçelerde yetiştirilen en yaygın hurma; bu ailenin en küçük meyve veren türü. Geniş bir doğal yayılış alanına sahip. Anavatanı Kafkas Dağları'ndan Çin ve Güney Kore'ye kadar uzanıyor. Bizde özellikle Karadeniz'de, "kara hurma" diye bilinen ve doğal olarak yetişen bir tür. Küçük meyveli Trabzon hurması, kuş hurması, Yahudi hurması, harap hurma, hırnık gibi isimleri de var.
